Masy ziemne, gruz budowlany – kiedy można wykorzystać gospodarczo?W związku z pojawiającymi się przypadkami wywozu mas ziemnych oraz gruzu budowlanego na teren nieruchomości w celu niwelacji terenu, jego wyrównania lub podniesienia poziomu gruntu, przedstawiamy obowiązujące w tym zakresie przepisy prawne.

Zgodnie z § 2 pkt 17 rozporządzenia Ministra Klimatu z dnia 2 stycznia 2020 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2020 r. poz. 10), odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych) zostały zaliczone do odpadów i skatalogowane jako odpad w grupie 17. Jedynie niezanieczyszczona gleba i inne materiały występujące w stanie naturalnym, wydobyte w trakcie robót budowlanych, nie zaliczają się do odpadów, pod warunkiem, że materiał ten zostanie wykorzystany do celów budowlanych w stanie naturalnym na terenie, na którym został wydobyty.

Masy ziemne i gruz budowlany przywożone na nieruchomość w celu np. jego niwelacji, wyrównania bądź utwardzenia – pochodzące od innych wytwórców odpadów należy traktować jako odpady. Pojęcie odpadu nie wyłącza substancji i przedmiotów, które nadają się do dalszego gospodarczego wykorzystania, odpadami są także materiały podlegające ponownemu gospodarczemu wykorzystaniu przez nabywcę, posiadają dla niego określoną wartość gospodarczą, rynkową i stanowiły przedmiot umowy sprzedaży.

Zagospodarowanie takich odpadów musi odbywać się zgodnie z przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 2012 roku o odpadach (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 779) oraz rozporządzeniami wykonawczymi tj. Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz. U. z 2016 r. poz. 93) i Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 maja 2015 r. w sprawie w sprawie odzysku odpadów poza instalacjami i urządzeniami (Dz. U. z 2015 r. poz. 796).

Osoby fizyczne oraz jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą gospodarczo wykorzystywać, na terenie nieruchomości, do której posiadają tytuł prawny – odpady wymienione w załączniku do ww. rozporządzenia, m.in.:

  • o kodzie 17 05 04 – gleba i ziemia, w tym kamienie, inne niż wymienione w 17 05 03,
  • o kodzie 17 05 06 – urobek z pogłębiania inny niż wymieniony w 17 05 05,

do utwardzania powierzchni, po rozkruszeniu odpadów jeśli jest to konieczne do ich wykorzystania, z zachowaniem przepisów odrębnych, w szczególności przepisów Prawa wodnego i Prawa budowlanego. Dopuszczalna maksymalna ilość odpadów do przyjęcia wynosi 200 kg/m2;

  • o kodzie 17 01 01 – odpady betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek i remontów,
  • o kodzie 17 01 02 – gruz ceglany,
  • o kodzie 17 01 07 – zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposażenia inne niż wymienione w 17 01 06,

do utwardzania powierzchni, budowy fundamentów, wykorzystania jako podsypki pod posadzki na gruncie po rozkruszeniu odpadów, jeśli jest to konieczne do ich wykorzystania oraz z zachowaniem przepisów odrębnych, w szczególności przepisów Prawa wodnego i Prawa budowlanego. W przypadku utwardzania powierzchni dopuszczalna maksymalna ilość odpadów do przyjęcia wynosi 200 kg/m2 utwardzanej powierzchni. W przypadku budowy fundamentów dopuszczalna maksymalna ilość odpadów do przyjęcia wynosi 200 kg/m3 fundamentu lub podsypki pod posadzki na gruncie w przypadku odpadów betonu i 100 kg/m3 fundamentu lub podsypki pod posadzki na gruncie w przypadku gruzu ceglanego i zmieszanych odpadów betonu z gruzem ceglanym.

Prowadzenie dozwolonego przepisami odzysku odpadów jest możliwe z zachowaniem przepisów odrębnych, w szczególności przepisów Prawa wodnego i Prawa budowlanego.

Niwelowanie nierówności lub utwardzanie powierzchni powodujące podwyższenie terenu działki może spowodować zachwianie stosunków wodnych. Zgodnie z brzmieniem art. 234 ustawy z dnia 20 lipca 2017 roku Prawo wodne (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 2233) „właściciel gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, nie może: zmieniać kierunku i natężenia odpływu znajdujących się na jego gruncie wód opadowych lub roztopowych ani kierunku odpływu wód ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich”. Zapis oznacza, że nie ma możliwości jakiegokolwiek działania związanego z niwelowaniem terenu działki, które mogłoby spowodować zatrzymanie, zakłócenie spływu wód i szkodę dla gruntów sąsiednich. Jeżeli spowodowane przez właściciela gruntu zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na grunty sąsiednie, wójt, burmistrz lub prezydent miasta, z urzędu lub na wniosek, w drodze decyzji, nakazuje właścicielowi gruntu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom.

Rozmieszczenie nawiezionych mas ziemnych na gruncie oraz wykorzystywanie odpadów z grupy 17 do celów np. budowlanych, produkcyjnych, itd., w ilościach przekraczających dozwolone rozporządzeniem oraz przez przedsiębiorców, należy traktować jako prowadzenie procesu odzysku odpadów, a dokonywanie takiej czynności wymaga uzyskania stosownego zezwolenia na przetwarzanie odpadów.

Przepisy ustawy o odpadach nie wprowadzają żadnych zwolnień w zakresie obowiązku uzyskania przez przedsiębiorcę zezwolenia na przetwarzanie odpadów w pracach ziemnych. Zatem jeżeli przedsiębiorca wykorzystuje odpady o kodzie 17 05 04 (tj. glebę i ziemię nieobjętą wyłączeniem na podstawie art. 2 pkt 3 ustawy o odpadach) to powinien uzyskać zezwolenie na przetwarzanie odpadów.

Na właścicielu terenu ciąży obowiązek precyzyjnego ustalenia, jakie konkretnie odpady przywożone są na jego nieruchomość i w jakiej ilości. Okoliczności te winny zostać potwierdzone odpowiednimi dokumentami (np. umowa, oświadczenie os. fizycznej, jednostki organizacyjnej niebędącej przedsiębiorcą o możliwości zagospodarowania odpadów).
Należy pamiętać, że posiadacz odpadów ponosi odpowiedzialność za składowanie odpadów bez wymaganego zezwolenia i jest on obowiązany do niezwłocznego ich usunięcia. Dodatkowo domniemywa się, że władający powierzchnią ziemi jest posiadaczem odpadów znajdujących się na nieruchomości, a jego odpowiedzialność oparta jest na obiektywnym fakcie zalegania odpadów w miejscu do tego nieprzeznaczonym.

W przypadku nieusunięcia odpadów, na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy o odpadach, wójt, burmistrz, prezydent miasta, w drodze decyzji wydanej z urzędu, nakaże posiadaczowi odpadów, usunięcie odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania.

Brak wykonania przedmiotowej decyzji, skutkować będzie wszczęciem postępowania egzekucyjnego, prowadzonego w oparciu o przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz. U. 2020 r. poz. 1427 ze zm.).